پرده آمنیوتیک و کاربرد آن
پرده آمنیوتیک یک بافت بیولوژیکی منحصر به فرد با ویژگی‌های ضد التهاب، ضد اسکار و ترمیم‌کننده است که علاوه بر نقش حیاتی در بارداری، در پزشکی بازساختی و جراحی‌های مختلف کاربرد دارد. آینده استفاده از این غشا، با پیشرفت در فناوری‌های نوین، می‌تواند تحول بزرگی در درمان آسیب‌های بافتی ایجاد کند.
پرده آمنیوتیک جنین چیست؟
پرده آمنیوتیک یا غشای آمنیونی انسانی (hAM: Human Amniotic membrane) داخلی‌ترین قسمت جفت انسان است که مستقیماً جنین را احاطه کرده و حفره آمنیوتیک را می‌پوشاند. این پرده یک ماتریکس خارج سلولی (ECM) غنی از کلاژن است که از نظر ساختاری و عملکردی، نقشی کلیدی در محافظت از جنین در دوران بارداری ایفا می‌کند. لایه بیرونی پرده آمنیوتیک که غشای کوریونی نامیده می‌شود، جنین را از بافت های مادر جدا می‌کند. آمنیون فاقد عروق خونی است و به همین دلیل واکنش‌های ایمنی شدیدی ایجاد نمی‌کند.
تاریخچه کشف و استفاده از پرده آمنیوتیک
استفاده درمانی از پرده آمنیوتیک قدمتی بیش از یک قرن دارد. نخستین گزارش‌ها از کاربرد آن در ترمیم زخم‌های پوستی و سوختگی‌ها به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. با گذشت زمان، دانشمندان توانستند ویژگی‌های منحصر به فرد این غشا را شناسایی و آن را در حوزه‌های مختلف پزشکی بازساختی، جراحی چشم و ترمیم بافت به کار ببرند.
ساختار و لایه‌های پرده آمنیوتیک
لایه اپیتلیال و سلول‌های اپیتلیال پرده آمنیوتیک (hAECs)
لایه سطحی پرده آمنیوتیک از سلول‌های اپیتلیال مکعبی یا ستونی شکل تشکیل شده که به عنوان hAEC شناخته می‌شوند. این سلول‌ها توانایی بیان نشانگرهای سلول‌های بنیادی را دارند و قادرند به هر سه لایه زاینده (اندودرم، اکتودرم و مزودرم) تمایز یابند.
غشای پایه و ترکیبات آن
زیر لایه اپیتلیال، غشای پایه قرار دارد که حاوی کلاژن نوع III و IV، لامینین‌ها، نیدوژن و فیبرونکتین است. این غشا یکی از ضخیم‌ترین غشاهای موجود در بدن انسان بوده و استحکام بالایی دارد و در دوران بارداری از جنین حمایت می‌کند.
لایه استروما و اجزای سه‌گانه آن
لایه استروما در عمق پرده آمنیوتیک واقع شده و ساختاری مزانشیمی غنی از کلاژن دارد و سه لایه‌ی زیر را شامل می‌شود:
- لایه فشرده: دارای تراکم بالای کلاژن نوع I و III، فیبرونکتین است و تقریباً فاقد سلول است.
- لایه فیبروبلاست: شامل سلول‌های مزانشیمی فیبروبلاست مانند سلول های استرومایی مزانشیمی آمنیوتیک انسانی (hAMSC) و چند نوع سلول دیگر مانند ماکروفاژهای خاص است.
- لایه اسفنجی: لایه بیرونی استروما که بافتی نرم و اسفنجی دارد و حاوی مقادیر بالای پروتئوگلیکان‌ها و گلیکوپروتئین‌هاست.
ویژگی‌های فیزیکی و بیولوژیکی پرده آمنیون
- شفافیت و بدون عروق بودن: این پرده شفاف است و به دلیل نداشتن عروق، مانع رد پیوند نمی‌شود.
- ایمنی‌زایی پایین و خاصیت ضد التهاب: پرده آمنیوتیک دارای مولکول‌هایی است که پاسخ‌های ایمنی را کاهش داده و التهاب را مهار می‌کنند.
- نقش در ترمیم و جلوگیری از ایجاد اسکار: با ترشح فاکتورهای رشد، این غشا روند بازسازی بافت را تسریع و تشکیل بافت فیبروتیک را محدود می‌کند.
این ویژگی‌های منحصر به فرد باعث شده‌اند که پرده آمنیوتیک جنین فراتر از نقش خود در داخل بدن عمل کند و طیف وسیعی از کاربردها را در پزشکی احیا کننده داشته باشد.
عملکردهای فیزیولوژیک پرده آمنیوتیک
- نقش در محافظت فیزیکی از جنین: به عنوان یک سد مکانیکی، ضربات و فشارها را کاهش می‌دهد.
- تنظیم تبادل آب و مواد محلول: پرده آمنیوتیک به‌طور فعال همچون یک فیلتر فعال متابولیکی، تبادل مایع آمنیوتیک و مواد محلول را کنترل می‌کند.
- تولید فاکتورهای رشد و سیتوکین‌ها و مولکول‌های ضد التهاب: مولکول‌هایی مانند EGF، FGF، TGF، HGF توسط آمنیون ترشح می‌شوند که نقش مهمی در رشد و ترمیم بافت دارند.
- نقش در انقباض رحم هنگام زایمان: با آزادسازی پروستاگلاندین‌ها، به شروع و حفظ انقباضات رحمی کمک می‌کند.
کاربردهای پزشکی پرده آمنیوتیک
- استفاده در جراحی‌های چشم و بازسازی قرنیه: در کراتوپلاستی و ترمیم سطح ملتحمه، پرده آمنیوتیک به بازسازی سریع‌تر بافت کمک می‌کند.
- درمان سوختگی‌ها و زخم‌های پوستی: به عنوان یک پانسمان بیولوژیک باعث کاهش درد، جلوگیری از عفونت و تسریع ترمیم پوست می‌شود.
- پیوند پوست و ترمیم بافت نرم: پرده آمنیوتیک به عنوان یک اسکافولد طبیعی برای سلول‌ها در پیوندهای پوستی استفاده می‌شود.
- مهندسی بافت و پزشکی بازساختی: به دلیل غنای ECM و فاکتورهای رشد، در تولید بافت مصنوعی و ترمیم استخوان و غضروف مورد بررسی قرار گرفته است.
پرده آمنیوتیک زمانی می‌تواند بیشترین کارایی را در کاربردهای بالینی داشته باشد که خواص بیولوژیکی آن در طولانی‌مدت حفظ شود. این پرده به دلیل داشتن فاکتورهای رشد مهمی مانند EGF، FGF، TGF و HGF، نقش ارزشمندی در درمان برخی بیماری‌ها ایفا می‌کند و همین ترکیبات می‌توانند بسیاری از اثرات بالینی و مکانیسم‌های عملکرد آن را توضیح دهند.
در حال حاضر، در برخی کشورها مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های استاندارد برای بهینه‌سازی فرآیند تهیه و آماده‌سازی غشای آمنیوتیک از جفت اهداکننده، به‌منظور استفاده در جراحی‌ها، در حال تدوین و اجراست.
روش‌های جمع‌آوری و آماده‌سازی پرده آمنیوتیک
شرایط و معیارهای انتخاب اهداکننده: جفت از مادران سالمی که سزارین انجام می‌دهند و تست‌های عفونی منفی دارند پس از کسب رضایت آگاهانه، جمع‌آوری می‌شود. جفتی که از زایمان سزارین بدست می‌آید نسبت به زایمان طبیعی ارجحیت دارد چون جفت‌‌های حاصل از زایمان واژینال می‌توانند آلوده باشند، بنابراین برای پیوند نامناسب خواهند بود.
فرآیند جمع‌آوری جفت: بلافاصله پس از زایمان، جفت در شرایط استریل منتقل می‌شود.
شستشو، جداسازی و آماده‌سازی hAM: با شستشو و جداسازی لایه اسفنجی از کوریون، آمنیون خالص به دست می‌آید و پس از شستشو با محلول نمکی حاوی آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند استرپتومایسین، پنی‌سیلین، نئومایسین و آمفوتریسین قبل از ذخیره‌سازی، برای استفاده بالینی آماده می‌شود.
چالش‌ها و محدودیت‌های استفاده از پرده آمنیوتیک
با وجود تمام این مزایا، محدودیت‌هایی مانند تجزیه‌پذیری بالا و نیاز به ذخیره‌سازی تخصصی وجود دارد. تحقیقات جدید بر روی بهبود ماندگاری، ترکیب پرده آمنیون با فناوری نانو و ادغام آن با سلول‌های بنیادی متمرکز شده‌اند که می‌تواند افق‌های جدیدی در پزشکی بازساختی بگشاید. با توجه به ویژگی‌های بی‌نظیر این بافت، می‌توان انتظار داشت که در آینده نقش پرده آمنیوتیک در درمان آسیب‌های بافتی و بازسازی اندام‌ها بیش از پیش گسترش یابد..
آینده استفاده از پرده آمنیوتیک در پزشکی
استفاده از پرده آمنیوتیک در مهندسی بافت
مهندسی بافت (Tissue Engineering – TE) روشی نوین برای تولید یا بازسازی بافت‌ها با هدف ترمیم یا بهبود عملکرد آن‌هاست. پرده آمنیوتیک انسان به دلیل دارا بودن مقادیر بالای سیتوکاین‌ها، فاکتورهای رشد و کلاژن، به‌عنوان یک ماده احیاکننده ارزشمند برای ترمیم طیف وسیعی از بافت‌های آسیب‌دیده شناخته می‌شود. با این حال، تجزیه‌پذیری بالای آن، باعث محدودیت کاربرد آن در مهندسی بافت استخوان شده است.
به دلیل ویژگی‌ها و مزایای متعدد این بافت زیستی – که معمولاً پس از زایمان دور ریخته می‌شود – می‌توان از آن برای تولید پانسمان‌های بیولوژیک و ترمیم آسیب‌هایی مانند سوختگی‌ها بهره برد.
پرسش‌های متداول درباره پرده آمنیوتیک
- آیا پرده آمنیون خطر انتقال بیماری دارد؟
تنها در صورت عدم رعایت غربالگری اهداکننده این خطر وجود دارد.
- آیا می‌توان آمنیون را مدت طولانی نگهداری کرد؟
بله، با انجماد در دمای بسیار پایین یا خشک‌کردن انجمادی.
- آیا پرده آمنیون در همه انواع زخم‌ها موثر است؟
در بسیاری از زخم‌های مزمن و حاد مؤثر است اما نیاز به ارزیابی بالینی دارد.
- چرا جفت حاصل از سزارین ترجیح داده می‌شود؟
چون احتمال آلودگی آن کمتر از جفت زایمان طبیعی است.
- آیا آمنیون می‌تواند جایگزین کامل پوست شود؟
به تنهایی جایگزین دائمی پوست نیست اما در ترمیم کمک شایانی می‌کند.
ما در بانک خون بندناف جانان، جدیدترین مقالات را در اختیار شما همراهان عزیز قرار می‌دهیم. جهت ذخیره‌سازی خون بندناف نوزاد دلبندتان کلیک کنید: ثبت نام